Η Μορφολογία του Ακίνητου Αέρα

Στην έκθεση Αέρας, που παρουσιάζεται στη ημοτική Πινακοθήκη Λεμεσού, ο Βαλερί Γιακόβλεφ αποστάζει τη γλυπτική του φιλοσοφία σε έναν νέο στοχασμό πάνω στην αναπνοή, την πορώδη υλικότητα και την αντίληψη. Η έκθεση σηματοδοτεί μια αποφασιστική στροφή στην πρακτική του: από τις αντανακλαστικές βαρύτητες του μπρούντζου στη ματ αιώρηση του λειασμένου σύνθετου υλικού. Τα έργα δεν φαίνεται τόσο να στέκονται στον χώρο όσο να αιωρούνται μέσα του — ευαίσθητοι όγκοι ακίνητου αέρα που παίρνουν μορφή.

Αν οι προηγούμενες σειρές του ερευνούσαν την ηθική της εγγύτητας, ο Αέρας διερευνά τη φυσική του ανοίγματος. Κάθε γλυπτό λειτουργεί ως άνοιγμα — ένα όργανο ανταλλαγής και όχι μάζα. Τα κενά είναι αναπόσπαστα, δομικά και ζωντανά: χώροι μέσα από τους οποίους κυκλοφορεί το φως, μεταβάλλοντας την αντίληψη. εν είναι απουσίες, αλλά οι «πνεύμονες» του γλυπτού. Σε αυτά, ο Γιακόβλεφ καθιστά ορατό το αόρατο: την ήσυχη χορογραφία του ίδιου του αέρα.

Η επιλογή του υλικού είναι τόσο εννοιολογική όσο και απτική. Απομακρυνόμενος από την πυκνότητα του μετάλλου, ο Γιακόβλεφ εργάζεται τώρα με ένα πορώδες σύνθετο υλικό που απορροφά αντί να αντανακλά το φως. Η ανοιχτόχρωμη επιφάνειά του μοιάζει ταυτόχρονα γεωλογική και δερματική, παραπέμποντας στις ασβεστολιθικές αρχιτεκτονικές της Μεσογείου και προκαλώντας την οικειότητα του ανθρώπινου σώματος. Το αποτέλεσμα είναι μια οντολογική απαλότητα — μια γλυπτική που δεν ορίζεται πλέον από τη στιβαρότητα, αλλά από τη διαπερατότητά της προς τον κόσμο.

Ο Αέρας αναπτύσσει το διαχρονικό ενδιαφέρον του Γιακόβλεφ για αυτό που ονομάζει «ηθική της προσοχής». Το χέρι του καλλιτέχνη, δουλεύοντας με υπομονετική ρύθμιση, διαμορφώνει την ύλη μέσα από την ακρόαση και όχι την επιβολή. Η διαδικασία του είναι αργή και κυκλική: μοντελάρισμα, λείανση, παύση. Κάθε χειρονομία χαράζει έναν ρυθμό φροντίδας. Η λεπτά λειασμένη επιφάνεια φαίνεται αλώβητη, κι όμως κάτω από την ηρεμία της βρίσκεται το ίχνος του χρόνου — μια συσσώρευση μικροχειρονομιών, ένα ίζημα συγκέντρωσης. Το γλυπτό, με αυτή την έννοια, γίνεται αρχείο αναπνοής: μια μορφή που έχει εισπνεύσει υπομονή και εκπνεύσει γαλήνη.

Για τον Γιακόβλεφ, ο αέρας δεν είναι απλώς μέσο αλλά φιλοσοφική συνθήκη. Αντιπροσωπεύει αυτό που συνδέει χωρίς να περιορίζει, που κρατά χωρίς να περικλείει. Τα γλυπτά του υλοποιούν αυτό το παράδοξο. Υποδηλώνουν τη συνέχεια χωρίς το κλείσιμο, την παρουσία χωρίς την επιβολή. Κάθε μορφή κρατά τη δική της σιωπή, όμως συλλογικά δημιουργούν μια αντήχηση — μια λεπτή δόνηση που γεμίζει την αίθουσα σαν απόηχος. Μπροστά τους, ο θεατής δεν αισθάνεται αντιμέτωπος αλλά συνοδευόμενος, σαν το έργο να αναπνέει ήσυχα δίπλα του.

Η συνάντηση της έκθεσης με την Κύπρο είναι κάτι περισσότερο από γεωγραφική. Επεκτείνει τον διάλογο του Γιακόβλεφ με τη μεσογειακή υλικότητα — την κατανόηση ότι η μορφή είναι αδιαχώριστη από το φως, ότι ο χώρος είναι πάντα πορώδης, ότι ο αέρας αποτελεί στοιχείο της γλυπτικής. Σε αυτό το πλαίσιο, η πρακτική του συνομιλεί με την ευαισθησία του Χριστόφορου Σάββα, του οποίου οι πειραματικές γεωμετρίες και οι υφές μετέτρεψαν τον κυπριακό μοντερνισμό σε τέχνη απτικής σκέψης. Και οι δύο μοιράζονται την πεποίθηση ότι η αφαίρεση μπορεί ακόμη να μεταφέρει συναίσθημα, ότι η γλυπτική χειρονομία μπορεί να διατηρήσει το ανθρώπινο μέτρο χωρίς αναπαράσταση.

Τεχνικά, ο Αέρας αντιπροσωπεύει μια εξευγενισμένη εξέλιξη της μεθόδου του καλλιτέχνη. Η μετάβαση από τον πηλό στο σύνθετο υλικό του επιτρέπει να διατηρεί τη λεπτότητα ως αρχή της δομής. Οι διατρήσεις — μεγάλες, στρογγυλές, οργανικές — δεν είναι διακοσμητικές αλλά φέρουσες. Κάνουν ορατή μια νέα λογική στήριξης: εκεί όπου το κενό υποστηρίζει το όλον. Μέσα από αυτή την αναστροφή, ο Γιακόβλεφ μετατρέπει το κενό όχι σε έλλειμμα αλλά σε επιβεβαίωση συνέχειας. Η μορφή αναπνέει γιατί είναι ατελής.

Αυτή η ιδέα της ατελότητας είναι κεντρική στην αισθητική του Γιακόβλεφ. Τα έργα του δεν φτάνουν ποτέ σε τελική μορφή· παραμένουν σε κατάσταση γίγνεσθαι. Η επιφάνεια δεν είναι ποτέ πλήρως λυμένη, η καμπυλότητα ποτέ κλειστή. Αυτή η εκούσια συγκράτηση διατηρεί τη ζωντάνια της διαδικασίας. Το να τελειώσει κανείς πολύ «καθαρά» θα σήμαινε να σιωπήσει το έργο. Ο Γιακόβλεφ επιτρέπει σε κάθε κομμάτι να αιωρείται στο κατώφλι της άρθρωσης — μια παύση αντί για συμπέρασμα. Μέσα σε αυτή την αναμονή βρίσκεται η ανθρωπιά του έργου.

Ο Αέρας συνεχίζει επίσης την απάντηση του καλλιτέχνη σε αυτό που ο ίδιος έχει αποκαλέσει «μετα-ορατή συνθήκη»: έναν πολιτισμό υπερκορεσμένο από εικόνες αλλά στερημένο από προσοχή. Ενάντια στην ταχύτητα της οπτικής κατανάλωσης, ο Γιακόβλεφ προτείνει τη γλυπτική ως βραδύτητα. Τα έργα του απαιτούν χρόνο, όχι απλώς για να ιδωθούν αλλά για να γίνουν αισθητά μέσα από τη διάρκεια του ίδιου του σώματος. Ο θεατής πρέπει να συγχρονίσει την αναπνοή του με τον ρυθμό του έργου. Έτσι, η θέαση μετατρέπεται σε πράξη φροντίδας.

Η έκθεση καλεί αυτή την αμοιβαιότητα. Τα γλυπτά δεν κυριαρχούν στον χώρο· τον ρυθμίζουν. Το φως που τα διαπερνά αλλάζει την τονικότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε η ίδια η αντίληψη να γίνεται μέρος του «μεταβολισμού» του έργου. Η ατμόσφαιρα της αίθουσας μετατρέπεται σε μέσο της γλυπτικής — ένα μέσο που κινείται, κυμαίνεται και ανανεώνεται. Ο αέρας δεν είναι υπόβαθρο· είναι η ίδια η μορφή σε κίνηση.

Αυτός ο επαναπροσδιορισμός της γλυπτικής ως περιβάλλοντος τοποθετεί τον Γιακόβλεφ σε ήσυχο διάλογο με τη γραμμή της ευρωπαϊκής φαινομενολογικής σκέψης. Το έργο του αντηχεί την έννοια της διασωματικότηταςτου Μερλώ-Ποντύ — την ιδέα ότι η αντίληψη δεν είναι αποστασιοποιημένη όραση αλλά κοινή ενσώματη εμπειρία. Το γλυπτικό κενό γίνεται τόπος αυτής της κοινής αίσθησης, όπου σώμα και κόσμος αλληλοδιεισδύουν. Η συνάντηση με αυτά τα έργα είναι μια επανανακάλυψη της ταπεινότητας της όρασης: η αντίληψη ως τρόπος του «είναι-με».

Στον Αέρα, η ευθραυστότητα γίνεται αρχιτεκτονική. Τα γλυπτά δείχνουν ότι η αντοχή δεν χρειάζεται να είναι άκαμπτη, ότι η ανθεκτικότητα μπορεί να πάρει τη μορφή της απαλότητας. Ενσαρκώνουν μια μετα-ψηφιακή τρυφερότητα: το αναλογικό ως αντίσταση, το χειροποίητο ως σκέψη. Ο θεατής καλείται όχι να αποκωδικοποιήσει αλλά να παραμείνει, να επιτρέψει στην ίδια την προσοχή να γίνει γλυπτική πράξη.

Τελικά, ο Αέρας είναι μια έκθεση για τη συνύπαρξη. Ανάμεσα στην ύλη και το κενό, τη χειρονομία και τη σιωπή, το σώμα και την ατμόσφαιρα, ο Γιακόβλεφ εντοπίζει μια ποιητική της ισορροπίας. Οι μορφές του ψιθυρίζουν ότι το να υπάρχεις σημαίνει ήδη να βρίσκεσαι σε σχέση — με τον αέρα που μας στηρίζει, με τους χώρους που μας περιβάλλουν, με τους άλλους που αναπνέουν δίπλα μας. Μέσα από αυτές, η γλυπτική γίνεται αυτό που πάντα υπήρξε στην πιο βαθιά της μορφή: μια καταγραφή του πώς η ζωή επιμένει να συνεχίζεται ήσυχα.

Λεπτομέρειες ΈκθεσηςΒαλερί Γιακόβλεφ — Αέρας

Χώρος: ημοτική Πινακοθήκη Λεμεσού, ημαρχείο, Αρχ. Κυπριανού 23, 3036 Λεμεσός

Ημερομηνίες: 7 Απριλίου – 29 Σεπτεμβρίου 2024

Επικοινωνία: administration@limassol.org.cy | +357 77 77 77 88 / +357 25 884300